Escenas (con mar de fondo)

As fotografías da xeración dos nósos avós ou máis antigas, especialmente cando veñen de contextos rurais, parecen convocar ao antropólogo profesional, ou ao que todos levamos dentro.

Vemos os signos dunha época: vestimenta, obxectos cotiás, actividades desaparecidas, pero tamén rostros que, máis que doutro tempo, semellan doutro mundo. Pode afinarse no rigor e datar usos e costumes, intuir estruturas sociais ou, de xeito máis especializado, entrever un xeito de usar o medio fotográfico: a solemnidade coa que se posa, os motivos que se escollen para facelo, as decisións formais do fotógrafo (máis ou menos paralelas ás demandas do cliente), etc. Toda esta información, que depende para a súa lectura do nóso coñecemento previo (coñecemento cultural, por suposto) é o que Barthes chamou studium, non para darlle ou restarlle importancia, senón para opoñelo ao que chamou punctum: aquelo que punza a nósa sensibilidade cando contemplamos unha fotografía. Ambos, studium e punctum teñen en común ser algo que nos ven dado. No primeiro poñemos o noso coñecemento e no segundo a nosa sensibilidade, pero ambos estarían baleiros de contido ata que a foto nos veña a impoñer a súa presenza: isto foi, nos diría cada fotografía segundo Barthes.

Aquí temos un de tantos paradoxos fotográficos: é máis ben Barthes e non a fotografía quen nos di que isto foi, pero non porque a fotografía deixe de espertar en nós a sensación que evocan esas palabras, senón porque esa presenza que a fotografía semella impoñernos é muda. Non fala ela, falamos nós, pero nada malo hai nesta aparente trampa de ventrílocuo, pois é a única forma na que podemos dialogar coa imaxe fotográfica: imaxinala.

Non falo aquí de fantasear, imaxinar é outra cousa (algo que sabía ben Jorge Luís Borges). Imaxinar non é engadir unha colorida capa de ficción sobre a gris realidade, é poñerlle cara a unha realidade que nunca remata de amosar o seu rostro, é o que nos permite ver (ou ler) o mundo, pero isto non implica necesariamente crer no que vemos (ou lemos). Aquí volven a entrar en xogo as capacidades do coñecemento (social) e da sensibilidade (persoal), pero non para limitarse a levantar acta do real, senón para darlle unha forma máis recoñecible, talvez tamén máis libre ou máis persoal.

Nas fotografías de Caamaño imaxino unha película non rodada por Berlanga: unha sucesión de escenas que van debuxando unha comunidade humana, co seu contexto e peculiaridades individuais. Tal vez poida dicirse que isto é un exceso interpretativo, pero tamén teñen moito de exceso interpretativo esas escenas retratadas por Caamaño: os signos dos roles de cada quen e as poses que reforzan a lectura codificada talvez non estén tan lonxe do que pode verse nas rúas de calquera cidade contemporánea. É a distancia (temporal ou doutro tipo) o que delata a artificialidade.

Nada que obxectar sen embargo ao artificio, sen el non habería vida en común… nin historias que contar. Non poderiamos imaxinar escenas de canteiros ou costureiras co mar de fondo, ese mar sempre presente aínda que non se vexa (pola miña avoa sei que aquilo que teñen os carpinteiros no chan é un tabal para sardiñas). Non poderiamos compoñer o retrato dunha comunidade que non é a de Laxe ou Corcubión, senón a de toda a Costa da Morte. Tampouco poderiamos imaxinar a Caamaño formando parte dunha desas festas para as que compoñía comparsas, pero os abundantes selfies deste fotógrafo, pouco fecuentes noutros compañeiros de profesión, derriten o xeo da nosa rixidez interpretativa.

Tres fotografías dun peculiar visitante (un navegante solitario que recala na Costa da Morte durante a súa travesía a vela do Atlántico) fannos pensar na facilidade con que un novo personaxe pode entrar na historia, mesmo nos podemos imaxinar a nós mesmos dentro da mesma. Sabemos que nada disto é VERDADE (con maiúsculas), pero podemos reivindicar a aquel filósofo bigotudo que, antes que calquera “verdade”, perfería unha ficción que nos faga a vida máis interesante. Se non è vero, è ben trovato.